Wyjątkowa emerytura i renta. Na pytania o nie odpowiada ekspertka z ZUS-u

Grażyna Mazurek

Czy mogę liczyć na rentę rodzinną w trybie wyjątku? - pyta Czytelniczka. Na te oraz inne Wasze pytania odpowiedziała specjalistka z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Nie spełniasz warunków, by normalnie otrzymać emeryturę lub rentę, a los bardzo Cię doświadczył? W drodze wyjątku może je przyznać prezes ZUS-u. Na pytania związane z takim wyjątkowym świadczeniem odpowiada Elżbieta Kurzęcka, naczelnik wydziału świadczeń emerytalno - rentowych z oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze.

Dostanę rentę na córkę?
- Mam 29 lat i 3-letnią córkę. Ojciec dziecka zginął w wypadku samochodowym w wieku 32 lat. W tym czasie nie pracował, a łącznie miał 3 lata i 11 miesięcy zatrudnienia. Odmówiono mi prawa do renty rodzinnej dla córki, bo zmarły nie udowodnił co najmniej 5 lat pracy w ostatnim dziesięcioleciu. Ja pracuję na 3/4 etatu i otrzymuję minimalne wynagrodzenie. Pracę muszę łączyć z opieką nad dzieckiem, które często choruje. Czy mogę liczyć na rentę rodzinną w trybie wyjątku?

- O przyznanie renty rodzinnej dla córki w trybie wyjątkowym należy zwrócić się do prezesa ZUS-u, za pośrednictwem oddziału, który wydał decyzję odmowną. Do wniosku należy załączyć oświadczenie o stanie majątkowym i rodzinnym, a zawarte w nim informacje potwierdzić dołączonymi zaświadczeniami.
Okolicznością szczególną, sprzyjającą uzyskaniu renty rodzinnej w trybie wyjątkowym jest wiek córki, który uniemożliwia podjęcie pracy i uzyskanie środków do życia. Dla świadczeń wyjątkowych okoliczność ta jest rozumiana jako przedział wiekowy, który sytuuje wnioskodawcę w gronie osób pozostających poza aktywnością zawodową przyjętą w polskim systemie prawnym (patrz wyrok WSA z 12.01.2007 r., sygn. akt II SA/Wa 1590/06). Sama trudna sytuacja życiowa i materialna nie wystarcza do przyznania świadczenia w trybie wyjątku, gdyż nie jest ono świadczeniem socjalnym, a jego przyznanie nie zależy wyłącznie od potrzeb wnioskodawcy - nawet, gdy potrzeby te są uzasadnione. Mogą one co najwyżej uzasadniać ubieganie się o świadczenie z pomocy społecznej (patrz wyrok WSA z 10.03.2005 r., sygn.. akt II SA/Wa 1281/04).

Co się stanie, gdy wyjdę za mąż?
- Mam 20 lat i od 8 lat pobieram rentę rodzinną w trybie wyjątku po zmarłym ojcu. Obecnie studiuję i w najbliższym czasie zamierzam wyjść za mąż. Mój narzeczony prowadzi działalność gospodarczą. Czy z tego powodu mogę stracić prawo do pobieranej renty?

- Prawo do świadczenia w trybie wyjątku może być wstrzymane bądź może ustać - jeśli zostaną ujawnione okoliczności uzasadniające takie działanie. Okoliczność zawarcia związku małżeńskiego nie skutkuje automatycznie ustaniem prawa do renty w trybie wyjątku. Fakt ten jest jednak podstawą do ponownej oceny sytuacji materialnej i życiowej. Jeśli nastąpiła zmiana tej sytuacji w stosunku do stanu pierwotnego i świadczeniobiorca posiada niezbędne środki utrzymania, wypłata renty w trybie wyjątku zostanie wstrzymana. Taki sam skutek odniesie fakt przerwania nauki. Świadczenie w trybie wyjątku nie przysługuje też, gdy uprawniony do jego pobierania osiąga przychody podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

Choruję, nie mam pracy. Mogę liczyć na pieniądze?
- Po likwidacji w 2008 roku zakładu pracy, w którym przepracowałem 12 lat, nie mogłem znaleźć nowego zatrudnienia. Roczny zasiłek dla bezrobotnych szybko się skończył. Podejmowałem dorywcze prace. Niestety, bez ubezpieczenia. Zaniechałem też rejestracji w urzędzie pracy, bo nie zawsze miałem pieniądze na bilet aby tam dojechać (do ubezpieczenia zdrowotnego zgłosiła mnie pracująca żona). Mam 56 lat i mój stan zdrowia zaczął się pogarszać. Wiosną tego roku zdiagnozowano u mnie chorobę nowotworową o niepewnych rokowaniach. Złożyłem wniosek o rentę. Niestety, ZUS mi odmówił do niej prawa z powodu zbyt długiej przerwy w ubezpieczeniu. Czy mogę starać się o rentę w trybie wyjątku, jeśli jestem osobą całkowicie niezdolną do pracy? Mam udowodnione 24 lata i 7 miesięcy okresów składkowych oraz 6 miesięcy okresów nieskładkowych.

- O przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy w trybie wyjątkowym należy zwrócić się do prezesa ZUS-u, za pośrednictwem oddziału, który wydał decyzję odmowną. Do wniosku należy załączyć oświadczenie o stanie majątkowym i rodzinnym, a zawarte w nim informacje potwierdzić dołączonymi do wniosku zaświadczeniami. Niestety, okolicznością dla pana niekorzystną jest podejmowanie pracy „na czarno” i w formach nie rodzących obowiązku ubezpieczenia.
Osoba ubiegająca się o świadczenie w drodze wyjątku musi udowodnić, że - z uwagi na szczególne okoliczności - nie może uzyskać świadczenia w trybie ustawowym. Należy wykazać, że wystąpiło zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową, a skutki tego zdarzenia są niemożliwe do przezwyciężenia. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem sądowym za szczególną okoliczność nie uznaje się podejmowanie zatrudnienia bez ubezpieczenia. Jest to bowiem wybór ubezpieczonego, który powinien brać pod uwagę jego konsekwencje. Nie jest to więc okoliczność od niego niezależna.

Przypominamy

W szczególnych okolicznościach można dostać emeryturę lub rentę z powodu niezdolności do pracy albo rentę rodzinną - gdy nie ma się uprawnień do otrzymania ich w zwykłym trybie.
Aby tak się stało, trzeba spełnić jednak łącznie cztery warunki:
1) wnioskodawca jest lub był osobą ubezpieczoną albo jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym,
2) nie spełnia warunków wymaganych w ustawie o emeryturach i rentach do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności,
3) nie może podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek,
4) nie ma niezbędnych środków utrzymania.

Prezes ZUS-u może przyznać wyjątkowe świadczenie ubezpieczonemu lub pozostałym po nim członkom rodziny. Czyli dzieciom, małżonkowi (wdowa, wdowiec), rodzicom.
Trzeba udowodnić, że na skutek szczególnych okoliczności nie jest się w stanie otrzymać świadczeń w zwykłym trybie. Okoliczności są oceniane indywidualnie.

O świadczenie wyjątkowe występujemy z wnioskiem do prezesa ZUS-u. Od jego negatywnej decyzji nie ma odwołania do sądu powszechnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Ale można wystąpić do prezesa ZUS-u, w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji, o ponowne rozpatrzenie sprawy. W razie powtórnej odmowy przysługuje skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (w ciągu 30 dni od daty otrzymania decyzji). A od orzeczenia WSA przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Tu znajdziesz przepisy

Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353 ze zm.) - art. 83.

Przydatny adres

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, ul. Szamocka 3, 5, 01-748 Warszawa. Numer
centrali telefonicznej: 22 667 10 00. Sekretariat dyrektora gabinetu prezesa tel. 22 667 13 45.