Tajemnicze głosy w pałacowej bibliotece
Z Moniką Antczak, kierownikiem działu sztuki Muzeum w Nieborowie i Arkadii, rozmawia Anna Gronczewska.
Pałac w Nieborowie i znajdująca się w pobliżu Arkadia to dziś najcenniejsze i najpiękniejsze zabytki województwa łódzkiego?
Jedne z najcenniejszych. Obiekty te przetrwały zawieruchy wojenne i dzięki temu ich bryła oraz wyposażenie zostały oryginalne. Tym bardziej jest to unikat w skali naszego województwa, a nawet w skali Polski ze względu na zachowany układ założenia pałacowo-ogrodowego wraz z folwarkiem w Nieborowie oraz romantyczną Arkadią, w której z pasją realizowała swoje pomysły artystyczne księżna Helena Radziwiłłowa.
Kiedy zaczyna się historia pałacu w Nieborowie?
Z pewnością wraz z pomysłem kardynała Radziejowskiego na wybudowanie pałacu oraz realizacją jego planów w latach 1690-1699. Piękne barokowe założenie w Nieborowie wzniesione zostało przez królewskiego architekta Tylmana z Gameren. Wnętrza choć były wielokrotnie przebudowywane w stylu rokokowym (lata 1766-1768), klasycystycznym (1784 rok), neorokokowym (1886 rok) oraz dwudziestoleciu międzywojennym (lata 1922-1929) zachowały swój układ pokoi oraz wyposażenie.
Pałac kojarzy się jednak z rodziną Radziwiłłów...
Dobra nieborowskie oraz sentymentalno-romantyczny Ogród w Arkadii były w posiadaniu rodziny Radziwiłłów przez 170 lat. Przez ten okres kolejni właściciele wzbogacali rodową kolekcję nowymi nabytkami mebli, obrazów, sreber, drobnych przedmiotów użytku codziennego itp. Wszystkie te przedmioty możemy dziś podziwiać w salach ekspozycyjnych. W 1774 roku właścicielem dóbr nieborowskich został M.H. Radziwiłł, późniejszy wojewoda wileński i jeden z najbogatszych magnatów polsko-litewskich. W pałacu nieborowskim zgromadził wielką kolekcję obrazów mistrzów europejskich, gabinet kilkunastu tysięcy rycin, księgozbiór unikatowych starodruków, wspaniałą kolekcję mebli oraz okazy sztuki zdobniczej. Dla niego warszawski architekt Szymon Bogumił Zug zmodernizował w połowie lat 70. XVIII wieku regularny ogród francuski. Małżonka Michała Hieronima, Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, założyła w 1778 roku w pobliżu Nieborowa słynny Ogród w Arkadii, utrzymany w stylu angielskim, z pawilonami ogrodowymi bogato wyposażonymi w dzieła sztuki, głównie antycznej. Poza wspaniałymi kolekcjami, rozległymi ogrodami, warto wspomnieć o funkcjonującym na terenie Nieborowa w XVIII wieku wzorcowej gospodarki rolnej, dzięki wpływowemu jak na ówczesne czasy Michałowi Hieronimowi Radziwiłłowi.
Czy pałac ma swe duchy, legendy?
Wieloletni bywalcy Nieborowa, goście Ośrodka Pracy Twórczej, opowiadają o nocnych tajemniczych odgłosach dochodzących z nieborowskiej biblioteki. To właśnie tutaj znajduje się portret fundatora pałacu kardynała Radziejowskiego. Delikatny dźwięk dzwoneczka przywołującego służbę sygnalizuje obecność kardynała, który „spacerując” po wnętrzach rezydencji domaga się uwagi współczesnych. Gośćmi pałacu byli wybitni Polacy. Równocześnie z powstaniem muzeum, został powołany Ośrodek Pracy Twórczej, który kontynuuje tradycję zapoczątkowaną przez księcia Janusza Radziwiłła. Jeszcze w 1944 roku Radziwiłłowie otworzyli swój dom dla uchodźców ze zniszczonej stolicy. Znalazło w nim schronienie kilkanaście rodzin, głównie przedstawiciele inteligencji twórczej. W ciągu 70 lat funkcjonowania pokoi gościnnych, Nieborów gościł najwybitniejszych polskich twórców nauki i kultury. Listę otwierają znakomite nazwiska, m.in. Władysław Tatarkiewicz, Maria Dąbrowska, Zofia Nałkowska, Ryszard Kapuściński, Sławomir Mrożek. W ośrodku nieborowskim odbywają się także międzynarodowe konferencje naukowe i spotkania dyplomatyczne.
Jeśli ktoś zdecyduje się na wycieczkę do Nieborowa i Arkadii, to co ciekawego może zobaczyć?
Wszystko zależy od zainteresowań zwiedzającego. Na pewno na uwagę zasługują najcenniejsze obiekty w zbiorach nieborowskich, takie jak marmurowa rzeźba głowy Niobe, której swój poemat poświęcił K.I. Gałczyński, w doskonałym stanie zachowane Statuta Jana Łaskiego z 1506 roku z pierwszym drukiem w języku polskim pieśni Bogurodzica, czy chociażby unikatowe łóżko w Sypialni Wojewody, które w tym roku poddaliśmy gruntownej konserwacji. Ci, którzy kochają zieleń, mogą odpocząć w cieniu XVIII-wiecznych platanów, w otoczeniu których znajdują się gabinety szpalerowe oraz barwne partery kwiatowe. Baśniowym, sielankowym i antycznym miejscem jest Ogród arkadyjski, gdzie wśród zieleni wyłaniają się historyczne budowle, kryjące tajemnice symboli i kontrastów. Miłośnicy ceramiki także znajdą coś dla siebie na wystawie nieborowskiej majoliki - tu w XIX wieku powstała manufaktura, założona przez księcia Michała Piotra Radziwiłła, która funkcjonuje do chwili obecnej.